Aylık arşiv: Ağustos, 2014

Merhaba Her Nefes dostlarımız,

Ağustos 2014 sayımız biraz geç elinize ulaşıyor. Öncelikle gecikme için hoşgörünüze sığınıyoruz. Geç çıkma sebebimize gelince… Aslında Ağustos sayımız için planladığımız konumuz “Tasavvuf ve Eğitim”di; fakat dünyada ve özellikle Gazze’de yaşananlar bizi derinden sarstı. Ülkemizin elinden gelen ilgiyi ve desteği Gazze’ye ve Gazzeli kardeşlerimize gösterdiği bu zor günlerde bizler de bu destek ve ilgiye kendi çapımızda destek vermek istedik. Konumuzu değiştirdik ve çok kısa bir süre içinde, şu an karşınızda bulunan “Gazze” sayımızı hazırlamaya çalıştık.

Burada amacımız, ancak ülkelerarası ilişkiler ile çözülebilecek bu konu üzerinde kesinlikle siyâsî yorumlar ve eleştiriler yapmak değildir. Sadece yaşananları “ne yazık ki” seyrederken, bizim gönüllerimizdeki yansımaları ve yangınları becerebildiğimiz kadar dile getirmeye çalışmaktır. Hissettiklerimizi dilimizin döndüğünce anlatmaya çalıştık. Kendi çapımızda maddî-mânevî her türlü desteği vermeye çalıştığımız Gazzeli kardeşlerimizin yaşadığı bu zor günlerde, cân-ı gönülden, samimiyetle elimizden geleni yapmaya inşaallah devam edeceğiz. Elbette hâdiseler için derinden üzüntü duyuyoruz.

Tepki göstermek bir yöntem olsa da gerek muhteşem güzellikteki dinimiz, gerek almakta olduğumuz tasavvuf eğitimimiz bizi “edeb”e davet ediyor. Mesnevî hikâyesini bilirsiniz. Hz. İsa’ya sorarlar: “Allah’ın en çok neyinden korkarsınız?” Hz. İsa “gazabından” diye buyururlar. “Allah’ın gazabından nasıl korunuruz?” diye sorulduğunda, Hz. İsa “Kendi gazabınızı yenerek” diye cevap verirler. Özetle, zâlimin zulmüne eşlik etmemek için gönlümüzden geçenleri paylaşmak istedik. Elbette lisân-ı münâsiple ve inşaallah bizlere yakışan edebimizle… Yine de bir eksiğimiz, kusurumuz, haddi aşmamız olduysa hoşgörünüze sığınıyoruz. Kusurları elbette bizlere, güzellikleri âlemlerin Rabbine aittir.
Cân-ı gönülden dualarımızla…

“Gazze’de İslâm âlemini büyük bir hizmet bekliyor”

Gazze’de yaşanan zulüm, geçen Temmuz ayına damgasını vurdu. Filistin halkı, İsrail’in havadan ve karadan yürüttüğü askerî operasyonların tazyiki altında inliyor. Bu halk, her bakımdan yaralı, sıkıntılı, muhtaç… Ortadoğu’da bir şehir, o şehrin Müslüman halkı, bütün dünyanın gözleri önünde katliama uğruyor. Bu vahşet ve bizlerin almamız gereken tavır hakkında Cemâlnur Sargut Hocamızla sohbet ettik.

Soru: Çok elim bir hâdise yaşanıyor Gazze’de… Allah’ın zulmetmeyeceğine, cemâlinin celâlini örteceğine, dolayısıyla bütün bu sıkıntıların sonunda bir hayır olacağına imân ediyoruz. Bu bakımdan Gazze’de yaşanan bu hâdiseyi nasıl anlamalı, nasıl değerlendirmeliyiz? İdrâkimizde nereye koymalıyız?

Cemâlnur Sargut: Takdir edilmelidir ki çok acı şeyler yaşanıyor Gazze’de… Asıl şaşılacak şey, bu ara Müslümanların başında bu sıkıntılı hâdiselerin oluşu… Maalesef Batı âlemi kendisine düşman olarak İslâm’ı seçtiğinden beri İslâm dünyası çok acı şeyler yaşıyor. Bunu görmemek mümkün değil.
Peygamber’in “Komşun açken tok yatamazsın” hadisi bile bize Gazze’de yaşananlara bîhaber kalamayacağımızı anlatıyor. Tabiî ki işin iç yüzünde Allah’ın takdiri var, o takdire karşı gelmek mümkün değil tabiî ki ama Allah, zâlimin zulmüne eşlik etmeyi bize yasakladığı için bizden büyük bir hizmet bekliyor. Ben böyle zamanları hep Allah’a yaklaşmak için bir fırsat olarak değerlendirir ve hep nasıl hizmet edebileceğimi düşünürüm. Dolayısıyla da bu hâdisede kalbimizi döndürmeden, olanları büyük bir üzüntüyle karşıladığımız hâlde, Allah’ın takdirine itiraz etmeden, çok büyük bir hizmet İslâm âlemini bekliyor diye düşünüyorum. Bu hizmetin çeşitli şekilleri var. Duâlar, maddî yardımlar, mânevî destekler vs.
Şu an çeşitli kuruluşlardan öğrendiğimize göre 250 bin kişi maalesef sokakta, 10 bin tane ev yıkılmış, 35 bin ev içine girilmez durumda… Orada bir soykırım yapılıyor, bunu kabul etmek lâzım. Ve karşısında Yahudi âleminden çok siyonist âlem var. Siyonist âlem, “izm”lerle hareket edenler, karşısındakini insan olarak görmeyip yok etmeye yönelik hareket eden gruplardır. Onun için mücâdelemizi “izm”lerle yapmalıyız. Dinlerle, imanlarla, inançlarla değil, “izm”lerle yapmalıyız.
“İlk yapmamız gereken, Gazze’deki yetimleri devralmak olmalı”
Gazze bizim için kanayan bir yaradır. Gece rahat uyumak İslâm âlemi için mümkün değil. Yani yemek yerken bile insan çok büyük bir hüzün duyuyor; onlar açken, onlar yemek bulamazken ben bu lezzetli yemeği nasıl yiyorum diye… Tabiî insanları, kamuoyunu bilinçlendirmek gerektiğini de düşünüyoruz. Çünkü birçok kişi televizyonda seyretmiyor, hâdiselerden haberi yok. Allah razı olsun, çok ciddi şekilde çalışan kuruluşlar var. İnsanlar onlara hizmet edilebilir.
Ama ben yeni duyduğum bir kampanya için aktif olmak istiyorum: Yetime hizmet kampanyası… Mâlûm, Gazze’de yetim sayısı çok artmış durumda… İHH, 90 TL’lik bir kampanya açmış. Herkes istediği sayıda yetime bakabiliyor bu sâyede. Dolayısıyla ilk yapmamız gereken, oradaki yetimleri devralmak çünkü bu, âyet ve hadislerde de bize çok hatırlatılan ve evlâdın zekâtı olan bir şey.
Soru: Bu tür hâdiseler karşısında hissettiğimiz çâresizlik, aczimizi bilmemiz için midir?
Cemâlnur Sargut: Mutlaka bizim de çabalarımız belli bir acz içinde yapılıyor; aczimizi biliyoruz, idrak ediyoruz. Ama aczimizi bilmek çabamızı engellememeli. Allah, Kur’ân-ı Kerim’de çalışmamızı emrettiği için, biz gayretimizi göstermekle vazifeliyiz. Şu anda öğrendiklerimize göre –yakın tâkipteyiz- Gazze’ye hiçbir şey sokulamıyor. Ne eşya, ne sağlık yardımı… Ancak orada ticaret devam ettiği için para gönderilebiliyor. Herkes güvendiği kuruluşlar vâsıtasıyla oraya para gönderebilir. Bu arada Başbakanlık’ın kampanyası var. Ayrıca Kızılay’ın ve İHH’nın… Bunlar en güvenilen, orada ciddi çalışan kuruluşlar… Yâhut herkes bir proje yapabilir, bu projeler değerlendirilebilir.
Soru: Zulüm karşısında mutasavvıf bir Müslümanın tavrı ne olmalıdır? Sâmiha Ayverdi’nin “zâlim ile değil, zulüm ile mücâdele etmek” düsturunu bu çerçevede nasıl değerlendirebiliriz?
Cemâlnur Sargut: Yardım, insan olma yolunda en büyük hizmettir diye düşünüyorum ben… İnsanı diri tutar, çünkü “Sadaka verenin ömrü uzar” hadisinden anlaşıldığına göre, insanın ömrü ezelden belirlendiğine ve asla şeklen uzamayacağına göre, demek ki sadaka verince ölü olan hayatımız diriye dönüyor. Dirilmemiz için hizmet etmemiz ve yardım etmemiz şart. Kendimizin maddî imkânları olmayabilir ama maddî imkânları olanları uyandırmak bile çok büyük bir yardımdır. Mümkün olduğu kadar bol bol duâ çok büyük bir yardımdır. Dokuz kişi birleşip her biri 10 TL vererek hizmet edebilirler; bu çok büyük bir yardımdır. Kurban paralarını oraya göndererek yardım yapabilirler. Öğrendik ki orada bir kurban 5 bin lira, çok pahalı… İnsanlar açlar, dolayısıyla kurban paraları oraya giderek çok büyük bir hizmet yapılabilir. Tabiî ki bu yeterli değil. İnsan her an ne yapacağım diye düşünmelidir.
“Kişilerle kavgalı değiliz; mücâdelemiz zulümle…”
Maalesef Türkiye’nin çok büyük bir eksiği, hâdiseler patlak verdiği anda, büyük tepkiler gösterip sonra asıl ihtiyaç olduğu anda insanların çok çabuk hâdiseleri unutması… Halbuki buraya bir yardımın senelerce ve düzenli olarak gitmesi gerekebilir. Çünkü hiçbir şeyleri kalmadı insanların; çok feci durumdalar.
Tabiî ki bütün dinlerden insanlara ve sıkıntılı olan herkese yardım etmek vazifemiz ama “önce komşun” denildiğine göre, Müslümanlık âlemi bu kadar sıkıntıdayken önce onlardan başlamak gerektiğine inanıyorum. Ve Gazze’den başlamak gerektiğine… Kişilerle kavgalı değiliz; zulümle mücâdele etmenin ön planda olduğuna inanıyorum.
Soru: Sizin Gazze problemi karşısında yapmayı planladığınız ne gibi faaliyetler var?
Cemâlnur Sargut: Ben şahsen bir kitabımın – ölüm ile ilgili hazır bir kitabımın- gelirini tamamen Gazze’ye bırakıyorum. Bu da benim için bir çaba olmayacak, çünkü ben kitaplarımdan para almıyorum. Ama Allah razı olsun, çalıştığım Nefes Yayınevi, bu kitabın gelirini tamamen Gazze’ye bırakmaya karar verdi. Ben de çeşitli kampanyalarda, konuşmalarda Gazze’nin ne kadar mağdur durumda olduğunu anlatmaya çalışacağım.
Bu yolda yapılan her şey, Allah’a şükürdür. Biz bu durumda olmadığımız için âdetâ utanç duyup yardım ederek Allah’a şükretme yoluna gidebiliriz. Artık rahat uyuyamayız, rahat yemek yiyemeyiz. Hepimizin yapması gereken çok şey var. Bu sırf Gazze değil; daha sonra Irak’ta, Türkistan’da yaşananlar, Çin’de yaşananlar… Bu, başka Müslümanlara da nasıl hizmet edebileceğimiz şeklinde bir düşünce de getiriyor insanın aklına… Görülüyor ki İslâm âlemi hakikaten zor durumda. Tamam, duâmızı edelim bütün gücümüzle; ben de yeni geldim umreden ve orada da imamlar bütün Ramazan ve bayram boyunca ağlayarak duâ ettiler, ama bu da yeterli değil. Daha fazla çalışmamız lâzım. El ele vermemiz lâzım… Ben şahsen, halkı yetim için kampanyaya dâvet ediyorum. Bir 10 lira en fakirin bile bütçesini zedelemez. Ama 10 lira, bir insana yaşam gücü verebilir.
Afrika’dan bir yetimin, kendisine yardım eden bir Türk hanıma yazdığı mektup beni çok etkiledi. “Anacığım” diye başlamış, “Beni düşündüğün için sana teşekkür ediyorum” demiş. Orada hiç tanımadığı bir kadına “anacığım” diyecek kadar ona sığınmış bir çocuk var . Bir Müslüman çocuk… Onun için insanlar lütfen artık harekete geçsinler ve hizmet etsinler.

“Gazze’de yaşanan insanlık dramı devâm ediyor…” Genelde Gazze haberlerine böyle başlıyor sunucular. Aslında bundan sonra söyleyeceklerini söylemeseler, sâdece görüntüleri izlesek de yeterli. Gazze’de ve dünyânın birçok yerinde yapılan zulümler, soykırımlar, medenî devletlerin insanlıkla dalga geçişi gibi. Medeniyetin teknolojiyle, ekonomiyle, askerî güçle kurulamamış olduğunu tüm açıklığıyla görüyoruz. Bu medeniyet kavramının içinde insan yok, sâdece değişken menfaatler var. Hak-hukuk, özgürlük, insanlık konularında mangalda kül bırakmayanların ne kadar dürüst oldukları da apaçık meydanda.

Düşünün; bir an için yaşam duruyor, her şey donuyor, sesler susuyor, işte oradasınız. Seyrediyorsunuz etrâfınızda olan yıkımı, Allah’tan başka kimsenizin olmayışını seyrediyorsunuz. Öylesi bir gariplik hissi sarıyor ki insanı, bir anda her şey yabancı geliyor. Menfaatlerini ilgilendiren bir şeyiniz olmadığı için bütün dünyâ size kör, sağır. Bu nasıl bir umursamazlık, nasıl bir vurdumduymazlık? Hani insan hakları, hani medeniyet, özgürlük hani, hukuk hani?

Hayâtını yitirdi dediğimiz insanlar için, o minik bebeklerden, yürümeye mecâli olmayan ninelerimize kadar bütün şehitlerimiz için hiçbir sorgunun, sıkıntının olmaması, lûtuf üstüne lûtuf olması nedeniyle mahzun değilim. Onlar için başım hep dik, gözlerim sâdece onlardan ötürü duyduğum gururdan dolayı yaşarabilir. Çünkü onlar Allah tarafından en nasipdar kılınan kullar. Asıl boynumu büken, Cemâl’e yürüyenlerin ardından kalıp bütün bu zulmün içinde yaşamaya çalışan âilelerinin, yakınlarının durumu. Kendini kaybetmemek zorunda olanların, başını dik tutarak hak mücâdelesine devâm etmek zorunda olanların hâli en zoru.

Maddî şartların olumsuzluğu bir yana, mânevî şartların olumsuzluğu yakıyor insanın içini. Bâzen yemekten, ilâçtan daha çok ihtiyaç olan şey “insan” oluyor. İnsan, kardeş eli, dost yüreği sizinleyse, yaranızı, açlığınızı hissetmeden mücâdele etme gücünü bulabiliyorsunuz. Çünkü bâzen âilenizden birinin cenâzesinin nerede olduğunu bile bilmiyorsunuz. Bâzen cenâzenin yerini bilseniz, yanına gidemiyorsunuz, defnedemiyorsunuz. Bâzen de bir kayıbı “ya yaşıyorsa, nerede, ne hâlde?” diye bir ümitle gözünü kırpmadan, zaman donmuşçasına beklemek, cenâze haberinin gelmesinden daha zor oluyor. Bunları yaşayanlar biliyor. Her gün bu ve benzeri nice olaylar yaşanıyor.

Filistin gibi, Doğu Türkistan gibi daha birçok ülkede yaşanan zulümlerin, soykırımların boyutlarıyla, medeniyet dediğimiz “tek dişi kalmış canavar”ın gelişim boyutları yarış hâlinde gibiler. Târihi bilmemek, ondan ibret alamamak, eğitime-öğrenmeye gayrette gevşek davranmak ne yazık ki bizleri kültürümüzden, özümüzden nihâyetinde birbirimizden uzaklaştırarak zayıf bırakıyor, yaban rüzgârlarının önünde savrulmaya doğru itiyor.

Hepimizin geleceği için bu gidişâta karşı bir uyanışla birlik olup, diriliği sağlamak zorundayız. Önce biz uyanık olalım, bilinçli ve güçlü olalım ki milletimize, kardeşlerimize de faydalı olabilelim. Acıda, umutta, mutlulukta bir bütün olan bizler; her zorlukla birlikte Allah’ın tecellisini daha bir güzel görebilme direnciyle hak mücâdelesini sürdürmede de birlikte olalım. Bu celâlî tecelliyle birlikte, her şeyde Hakk’ı görerek çok çalışalım. Elbet bu enkâzın altında gün ışığına çıkacak bir defîne vardır. Ve kimbilir, belki de her şey bunun içindir…

Dünya perdesinde oynanan oyunun yine en ateşli sahnelerinden birini yaşıyoruz. Kimimiz huzurlu hayatında bir fark hissetmiyor. Kimimiz bu huzurun içinde, ilâç tadında bir sızıyı yüreğinde duyuyor. Belki de çoğunlukla unutup kahkahasının son deminde Filistin’de yaşananı hatırlıyor.
Nedir bu beş vakit duâlarımıza dahil olan savaş yerlerinin hikmeti? John Lennon’ın algı seviyesi düşük “Imagine” şarkısı gibi mi düşünmeliyiz? “Savaşların olmadığı, herkesin barış içinde yaşadığı”nı mı hayal edeceğiz?
Allah bizi böyle yaratmadı. Melekler dahi insan yaratıldığında idrakte zorlandılar. “Ve düşün ki rabbin melâikeye «Ben Yerde muhakkak bir halife yapacağım» dediği vakit «Â!.. Orada fesat edecek ve kanlar dökecek bir mahlûk mu yaratacaksın?. biz hamdinle tesbih ve seni takdis edip dururken» dediler. «Her halde ben sizin bilemeyeceğiniz şeyler bilirim» buyurdu” (Bakara, 30).
Fakat Allah savaşmaktan hoşlanmayan insanlara, zulme karşı savaşı farz kıldı. Bunu da kaidelere bağladı. Bir fırka ise tarih boyunca savaşmayı sevdi, saldıran olmayı seçti. Bu da mülk âleminin kuralı değil mi?
Neticede cihat hepimize farz, ama nefsimiz ve zulme karşı mı, mazluma karşı mı cihat edeceğimiz mühim. Bugün dünyayı kan dökerek idare eden zümre, atalarının yazdıkları dinde kendilerini seçilmiş ırk olarak adlandırırlar. Peki nedir seçilmiş olmak? Tevrat’ta Hz. Musa’nın Mısır’dan çıkardığı, kutsal topraklara yol alan İsrailoğulları’na Allah’ın böyle bir vaadi vardır. Ancak şartı da vardır bu vaadin. “İsrailoğlu” olabilmek; yani dünya karanlığında, zulmette Allah yolunda sapmadan yürüyor olmak. Allah’ın güçlü kıldığı kul olmak. Hakiki Musevîler bu ayırımı pek de güzel bilirler. Bu yüzden her sene New York gibi bir metropolde toplanıp zorbalıkla kurulmuş olan devleti protesto ederler. Ama haber kanallarında denk gelmeyiz bu görüntülere.
Hz. Peygamber (s.a.s) Ebû Hureyre’den rivayet edilen bir hadislerinde: “…. Ümmetim yetmiş üç fırkaya ayrılacak, kurtuluşa eren fırka (Fırka-ı Naciye) dışında kalan yetmiş iki fırka Cehenneme gidecektir” buyurmuşlardır. Ayrıca bu türden olan hadislerin devamında sahâbîlerin, Fırka-ı Naciye’den sormaları üzerine Hz. Peygamber, Fırka-ı Naciye’yi “Benim yürüdüğüm yola ve bu yolda beni takip eden ashâbımın yoluna uyanlardır” diye tarif etmiştir. Bu “Fırka-ı Naciye”, “İsrailoğulları” kavramıyla ne güzel örtüşmektedir. Yani kurtulan fırka, aynı zamanda Peygamberinin izinde, mülk âleminin karanlığında yürüyen zümre olmalıdır. Tasavvufta bu zümrenin özelliği ayrılık yaratan değil birleyici olarak tarif edilir. O halde üzerine füze düşen çocuğun acısını, İstanbul’daki konforlu ortamında hissetmeyen, kurtuluş fırkasına dahil olamaz değil mi? Ya da “ben yaratılış itibariyle diğerlerinden üstünüm” diyen gece yürüyebilmiş, kurtuluşa ermiş sayılamaz.
Kur’an bize piyonlara bakmayı değil, Yaradan’ın sembollerini okumayı öğütlüyor. “Âyet”in kelime mânâsı dahî “işaret”. İşaretleri okumaya çalışırsak karşımıza, yolunu terk etmiş bir zümrenin yaptığı katliamı görüyoruz. Diğer tarafta İbranice kökü “Kuvvet sahibi, sağlam” anlamına gelen bir yerde, Gazze’de ise mazlum ama Allah’ına teslim bir İslâm topluluğu.
Allah hepimize “sağlam” tarafta ve kurtuluş yolunda olmayı nasip etsin.

Dünyanın ruhu mesâbesindedir Doğu. Dünyadaki neredeyse bütün bilgelik, ilim, mânevî değerler Doğu’ya aittir. Buna karşılık Batı, maddî ilimlerde ilerlemenin zuhur yeri olarak ruhu ayakta tutan vücud gibidir. Hep eleştiririz, yazının devamında belki ben de yine eleştireceğim ama Doğu’nun mânevî büyüklüğü ve Batı’nın maddî büyüklüğü olmadan dünyanın dengesinden söz etmek mümkün olur muydu bilmiyorum? Tabiî kimimize göre dünyada denge yoktur, o da ayrı bir tartışma konusu…
Kadim bilgeliğin kaynağı, anası olan Doğu’nun ortasında kıyametler kopuyor. Bütün değerler resmen bir kıyım içinde. Bütün önemli bilgi kaynakları, içinde bulunan insanlarla birlikte yok ediliyor. Ve bunu yapan, ruhu ayakta tutan vücudun ta kendisi. İnsanın kendisiyle olan savaşlarına ne kadar da benziyor durum: Maddî isteklerimiz ve tutkularımız yüzünden ihmal ettiğimiz ve hattâ zulmettiğimiz iç dünyamız gibi…
Batı’nın özenilen, kıskanılan, bazen insanı kendi değerlerinden ferâgat ettiren “değerlerinin”, söz konusu Doğu olduğu zaman nasıl da etkisiz kaldığına şâhit oluyoruz. İnsan hakları ve barış adına mücâdele ettiğini ileri süren önemli Batı kurumlarının, soykırıma, kıllarını kıpırdatmak bir yana dursun, şiddetle destek verdiğini görüyoruz. Yani aslında Batı’nın insan hakları kavramını, sadece ve sadece kendi halkları için bir hak olarak gördüğüne ve dünyanın geri kalanını, çeşitli yollarla paraya dönüştürülmesi gereken bir materyal olarak algıladığına şâhitlik ediyoruz.
Peki tüm katliamların sorumlusu sadece Batı mı? Vücudumuzun bitmek tükenmek bilmeyen istekleri yüzünden susturulan, asağılanan, pasifleştirilen, güçsüz düşen iç dünyamızın hiç suçu yok mu?
Ne yazık ki belki en büyük suç, Doğu’nun kendisinin. Kendi ektiğini biçer bir durumda. Geçenlerde ateist olduğunu söyleyen bir kişinin internet üzerinde şöyle bir eleştirisine rastladım: “Müslümanlar ne kadar aptal, 1400 yıldır orucu neyin bozup neyin bozmayacağını tartışıyorlar, hâlâ öğrenememişler.” Ne kadar haklı bir eleştiri!
Doğu, eğitimi, birliği, ahlâkı, insânî değerleri bir kenara bırakıp şeklî uygulamalar ile problemlerini çözmeye çalıştığı için çok ciddi kan kaybına uğradı. Sağlam bir kale yapamayıp savaşta neden kaybettim diye ağlayıp inleyen bir rol içinde şu an. Bilgeliğinin temeli olan tevhid akidesini bir kenara bıraktıkça zelilliğe daha fazla yaklaştı. Belki de Doğu’yu katleden düşman Doğu’nun kendisidir demek çok daha uygun bir tanım olacaktır.
Batı’nın sadece ve sadece para için yaptığı bu soykırımın ve zulmün, bir gün kendisini de boğacağı muhakkak. Çünkü her şeye rağmen şu kaçınılmaz bir gerçektir ki, vücudun ihtirasları yüzünden güçsüzleşen iç âlem, katliama, huzursuzluğa ve mutsuzluğa mahkûm bırakıldıkça vücud da bundan nasibini alacak ve bir noktada patlamak zorunda kalacaktır.
Mühim olan, Doğu’nun bir an önce silkinip kendine gelmesi ve belki de birlik ve beraberlik anlayışını bir devlet kuralı haline getirerek toplumlara yayma yolunda bir gayret içine girmesidir.